Je rijdt op de snelweg en er rijdt een bestelbus of vrachtwagen voor je. Je wil dat hij snel gas geeft zodat jij kan inhalen of een baan opschuiven. Waarom?
Een bestelbus of vrachtwagen ontneemt je het zicht. Daardoor weet jij niet wat de auto’s voor de bestelbus/vrachtwagen gaan doen. Wanneer gaan ze remmen? Door het ontbreken van voldoende zicht ben jij alleen afhankelijk van datgene wat de bestelbus/vrachtwagen gaat doen. De ervaring leert dat als zij gaan remmen jij ook vol in de ankers moet. Remt de auto achter je dan wél op tijd? O wee als het nog eens donker is, en regent.
We hebben graag voldoende zicht, ruim overzicht van de situatie waarin we ons bevinden (Situational Awareness). Dat geeft een rustig en comfortabel gevoel. Een soort van “in control” gevoel over de situatie. Dan hebben we (voldoende) tijd om te anticiperen en het gevoel niet onaangenaam verrast te worden.
Begrijpelijk, menselijk, logisch. Waarom gedragen we ons zo alleen op de snelweg?
In ons werk (vrijwilligerswerk of een betaalde job) worden we wél met regelmaat verrast. Hebben we daar dan niet het vereiste overzicht? Turf maar eens hoe vaak jij in een positie bent terecht gekomen dat je niet meer kón anticiperen, een positie waarin je uitsluitend kon reageren. Dat was niet aangenaam. Je voelde (tijds)druk, stress.
En wat te denken van de privé situatie. Rekeningen bijvoorbeeld of onvoorziene uitgaven. Menigeen houdt géén rekening met de jaarlijkse gemeentelijke/regionale belastingen, de gevolgen van de jaarlijkse aangiften of niet verzekerde zorgkosten (verkeersboetes daargelaten).
Verrast worden gaat verder dan financiële verrassingen. Wat te denken van een onvoorziene reactie van je baas, klant, leverancier of collega. Rode draad is dat je daardoor, ongewenst, in een positie wordt gemanoeuvreerd waarin je alléén nog kan reageren, niet meer anticiperen.
Ik spreek of zie wel eens mensen die uitsluitend nog maar reageren. Dus ook afwachten. Als dit een structureel patroon is liggen (tijdelijke) uitval of (tijdelijke) ineffectiviteit op de loer. Het gevoel niet meer “in control” te zijn. Sommigen vallen daardoor zelfs langdurig uit, daar hebben we een naam (burn-out) voor uitgevonden.
Is zoiets te voorkomen? Ja! kun je er zelf iets aan doen? Ja!
Hoe?
Volg, denk en neem waar wat er zich afspeelt in een 2x grotere context dan de context waarin jij je functie moet uitoefenen. Die context is namelijk voor jou werk “voorijlend”. Tachtig procent van jou toekomstige “spoedjes” of “prioriteiten” worden voorspelbaar als je zo leert denken en handelen.
Wedden dat je niet alleen met dat inzicht andere dingen gaat doen! Reken maar dat je nauwelijks meer reageert maar voornamelijk anticipeert. Ogenschijnlijk doe je niets maar jij weet dat je schaakt.
Met wit!